Wewaler
Wewaler menika salah satunggaling
kabudayan jawi ingkang awujud pitutur luhur. Pitutur menika boten namung awujud
ujaran utawi panyaruwe mawi lisan, nanging saged awujud menapa kemawon. Wonten
ing gugon tuhon kathah ingkang awujud pitutur para tiyang sepuh dhumateng
putranipun. Wonten ing gugon tuhon yaiku kapercayan wong jawa marang sawenehing
bab utawa prakara kang ora tinemunalar.
Tumrape wong jawa kang percaya utawa
ngandel tansah duwe rasa was sumelang menawa ora bisa nyranani utawa nyembadani
prakara kang dianggep mbebayani iku. Kathah ingkang nggadhahi pamanggih ingkang
beda babagan gugon tuhon, amargi gugon tuhon kemawon wujudipun warni-warni.
Tuladha :
1.
Bandha kang resik iku bandha kang saka nyambut gawe lan ora soko ngrusak
liyan. Dene bandha kang ora resik iku bandha soko colongan (Harta benda yang
bersih itu dihasilkan dari keringat sendiri dan tidak menyakiti orang lain.
Sedangkan yang tidak bersih itu adalah hasil dari mencuri/kosupsi)
2.
Kadonyan kang ala iku ateges mung ngangsa-angsa golek bandha donya ora
mikirake kiwa tengene, uga ira mikirake kahanan bathin (Keduniaan yang tidak
bersih itu dihasilkan dari nafsu yang mengesampingkan nurani bathin dan tidak
memikirkan orang lain)
3.
Golek bandha iku sakmadya bae, udinen katentreman
njaba njero (Mencari harta itu yang sedang-sedang saja, yang diperlukan adalah
kebahagiaan. Harta banyak disertai nafsu malah kadang tidak membahagiakan)
4.
Bandha iku bisa gawe mulya uga bisa gawe cilaka. Gawe
mulya lamun barang kang becik, gawe cilaka lamun barang saka panggawe ala (Harta benda bisa
membahagiakan dan menyengsarakan. Membahagiakan bila dihasilkan dengan yang
sebenarnya (olah karsa) dan menyengsarakan bila dihasilkan dari perbuatan yang
kurangbaik)
5.
Bandha iku anane mung aneng donya, mula yen mati ora
digawa (Ingatlah...bahwa harta benda itu cuma ada di dunia ini, bila meninggal
tidak akan anda bawa)
Conto wewaler
1. Aja mangan karo ngadeng, mbokan wetenge dawa.
Artine:
Nalare mangan karo ngadeg iku
saru, becike mangan karo lungguh sing apik lan sopan.
2. Aja ngidoni sumur, mengko suwing lambene.
Artine:
Menawa sumur kena idu, banyu
sak jrone sumur bakale reged kabeh lan ora sehat, apa maneh yen duwe lelara
nular
3. Ora ilok ngewehi banjur njaluk bali,
mengko gulune godhoken.
Artine:
Nalika ngewehi apa bae kudu
iklas, ora kena dijaluk maneh.